CMCN lần thứ 4, theo cách gọi phiên bản phần mềm là CMCN 4.0, là cuộc cách mạng về tự động hoá và sản xuất thông minh, với động lực là do sự phát triển vượt bậc và hội tụ của một loạt các ngành quan trọng, trong đó phải kể đến IoT (Internet of Things), Cloud, Big Data, và đặc biệt là AI (Artificial Intelligence), với sự tiến bộ đáng kể của Machine Learning (ML) và Deep Learning (1 nhánh của ML). Ngoài ra cũng có phần đóng góp quan trọng từ công nghệ sinh học và công nghệ nano.

Khác với 3 cuộc cách mạng trước thường kéo dài từ 50-100 năm, CMCN 4.0 đang diễn ra rất nhanh chóng và có khả năng chỉ trong vòng 10-20 năm tới đây sẽ làm thay đổi gốc rễ các hình thái, quan hệ lao động cũng như sẽ tạo ra một diện mạo thế giới hoàn toàn khác.

Hàng tỷ lao động phổ thông sẽ thất nghiệp. Cậu lái xe của tôi liệu còn ai thuê khi những chiếc xe tự lái cực kỳ an toàn tràn ngập đường phố? Có cần nhiều nông dân không khi mọi việc từ ủ mầm, gieo hạt, tưới tiêu, chăm bón, thu hoạch, chế biến… đều sẽ do hệ thống các sensor và máy nông nghiệp thông minh thực hiện? Công nhân dệt may chắc cùng số phận khi các robot có thể làm việc 24/24, tốt hơn, chính xác hơn, và nhanh hơn nhiều lần. Nghề giúp việc sẽ bị xoá sổ khi các robot Osin của bạn Thuc Vu (Ohmnilabs) trở nên hoàn thiện…

Những nghề cao cấp hơn như CEO hay thậm chí các nguyên thủ có lẽ cũng không quá khó để thay thế. Việc của họ là ra các quyết định đúng đắn và đúng lúc. Với năng lực đó con người không có cửa để so tài cùng một hệ AI kết nối Big Data, khi nó đã học được hàng triệu các tình huống chính trị trong suốt chiều dài lịch sử nhân loại, nắm bắt dữ liệu toàn cầu để đánh giá tình thế hiện tại đầy đủ nhất, và từ đó đưa ra những quyết định tối ưu. Như trong phim viễn tưởng, chúng ta sẽ di chuyển trên những phi cơ không cần tổ lái, và sống trong những quốc gia được điều hành bởi Chính phủ nhân tạo.

Các hệ chuyên gia sẽ dần thay thế bác sĩ nội khoa. Tháng 8/2016 một siêu máy tính với AI trong vòng 10 phút đã làm được việc mà các bác sĩ phải mất hàng tuần. Khi phân tích gene của một nữ bệnh nhân người Nhật 60 tuổi, kiểm tra hàng ngàn các đột biến gene, hệ thống đã phát hiện thấy bà ta mắc một loại ung thư máu rất hiếm gặp, mà khi đó bác sĩ-người không chẩn đoán được (https://venturebeat.com/…/patients-are-about-to-see-a-new-…/). Việc phẫu thuật cũng sẽ dần được chuyển cho các cánh tay robot chính xác và khéo léo.

À, vậy khi đó lực lượng lao động chủ chốt trong xã hội sẽ toàn các lập trình viên giúp lập trình các hệ thống tự động hoá và làm việc với các hệ AI? Nghề coder sẽ rất đắt giá? Không phải vậy! AI sẽ sớm có đầy đủ khả năng tự phát triển phần lớn các ứng dụng phần mềm một cách hoàn toàn tự động. Nghề lập trình, đặc biệt là gia công phần mềm sẽ biến mất, thay vào đó là những nghề với những cái tên nghe lạ tai hơn, và số lượng cũng cần ít hơn nhiều như thợ tinh chỉnh mạng neural, thợ sửa deep learning, thợ trộn big data, thợ thiết đặt tham số AI…

Mới đây một sản phẩm của công ty Israel tên là Articoolo đang đe doạ sự tồn tại của các nhà báo (http://www.haaretz.com/israel-news/business/1.771758) khi cho phép tạo ra các nội dung nguyên bản và chất lượng cao về bất kỳ một chủ đề nào trong vòng 2 phút. Viễn cảnh không có gì lạc quan hơn đối với các nhà thơ, nhà văn, hoạ sĩ hay nhạc sĩ… khi mà cảm xúc nhân tạo (AEI – Artificial Emotional Intelligence) dùng để mô phỏng cảm xúc con người – một nhánh của AI đang được phát triển và sẽ phát triển rất nhanh.

CMCN 4.0 cũng sẽ làm thay đổi gốc rễ bản chất tình dục. Đỉnh cao công nghệ tình dục Nhật bản là các búp bê silicon quyến rũ, giá từ vài ngàn đến vài chục ngàn đô la. Chúng có những đường cong tuyệt mỹ, gương mặt tuỳ chọn và làn da ấm mịn hơn thiếu nữ. CMCN 4.0 sẽ lắp thêm não bộ AI cho các cô cậu búp bê, khiến người tình robot trở nên hấp dẫn vượt trội so với con người. Làm sao một tình nhân – người có thể tinh tế hơn một robot khi nó đã kết nối và có toàn bộ dữ liệu cá nhân của bạn, đã học hầu hết những trải nghiệm và ký ức bạn có từ ấu thơ, từ đó thấu hiểu bạn hơn cả chính bản thân bạn. Tình nhân máy sẽ không bao giờ ngoại tình (hoặc có khi nó cố tình để làm bạn ghen và yêu hơn), biết nâng niu thể diện và làm bạn luôn tự hào về những năng lực “vớ vẩn” của bản thân. Tình nhân máy không hôi dù không tắm hay đánh răng và cũng chẳng bao giờ nói những câu ngang tai. Thêm chút AEI, khả năng tạo cảm hứng của những người tình máy sẽ là vô bờ. Tình yêu chắc chắn sẽ bị thay thế bởi Love 4.0.

Chưa cần bàn đến những thảm hoạ kiểu như AI tự kích hoạt vũ khí hạt nhân hay sinh học, ta cũng dễ thấy một viễn cảnh đáng bi quan. Tiếc thay chúng hoàn toàn có khả năng xảy ra trong một tương lai gần. Một thư ngỏ đề xuất về đạo luật nghiên cứu AI gồm 23 điều đã được thông qua ở Hội nghị AI tại Asilomar hồi đầu năm nay, được ký bởi những cái tên đình đám như Elon Musk, Stephen Hawking và gần 4 ngàn các nhà nghiên cứu hàng đầu khác về AI và công nghệ robot (https://futureoflife.org/ai-principles/). Gần đây Elon Musk còn đầu tư vào NeuraLink, một công ty có sứ mệnh hợp nhất não người và máy tính để trở thành một dạng cyborg. Cũng không xa vời lắm đâu, bởi thay vì cắm vào não như các cyborg, chúng ta cũng đang tự cắm vào mặt mình những chiếc smartphone.

Con tàu CMCN 4.0 đã chuyển bánh, sẽ lao vun vút. Phân hoá giàu nghèo ngày càng khủng khiếp. Facebook là người bạn thân thiết, còn Google là người thày uyên bác của tất thảy. Những ông lớn sở hữu dữ liệu và những hệ AI tiên phong sẽ có cả thế gian, những người còn lại làm nô lệ số, bị lệ thuộc và đi nhặt bánh vụn. Việt Nam sẽ ở đâu? Tôi nghĩ đa phần chúng ta sẽ chậm tàu, tự ý ở lại hoặc bị bỏ lại trên sân ga hiu hắt, một số ít nhanh nhẹn tài giỏi hơn sẽ bám kịp, đu lên cửa tầu chật cứng. Sợ rằng sẽ không có ai được góp mặt trong đội lái tàu. Nhưng đừng buồn, bởi tương lai những người trên tàu chưa chắc đã sáng sủa hơn những kẻ bị bỏ lại.

Hàng chục triệu năm trước loài khủng long đã tuyệt chủng bởi chính cơ thể khổng lồ của mình, nếu không có sớm các giải pháp, nhân loại có thể cũng đang vội vã, thúc giục nhau tiến vào con đường tuyệt diệt bởi chính trí tuệ khổng lồ của mình. Chúng ta phải làm gì đây? Còn biết làm gì khác ngoài tuân theo lời dạy của Chúa: “Các con hãy sống, làm tình, sinh sôi và lao động cật lực”. Rồi Người phán thêm: “Cho đến khi AI thay thế tất cả những việc đó”.

 Hoàng Tô – 28/05/2017